Türk eği̇ti̇m tari̇hi̇

1.

TÜRK EĞİTİM TARİHİ
Dr. ELİF SARICAN

2.

Eğitim Tarihi
İnsanı diğer canlılardan ayıran başlıca özelliklerden
biri, dış çevreye uyabilmek için eğitim ve öğretime
olan gereksinmesidir.
İnsanın yeryüzündeki yaşam süreci kadar eski bir
olay olan eğitimin tarihçesi, insan topluluklarının
tarihsel süreç boyunca eğitimde gösterdikleri
gelişme ve değişmeleri ele alır.

3.

İslamiyetten Önceki Türklerde Eğitim
Yaşam biçimi
Toplumun töresi
Örgün eğitim?
Didaktik öğretim anlayışı
Alp insan tipi
Bilim sevgisi
Çocuk sevgisi
Mesleki eğitim
Yazılı belgeler

4.

5.

İslamiyet Öncesi Eğitimin Temel
Özellikleri
Türk toplumlarının eğitim anlayış ve uygulamaları yaşama
biçimlerinin etkisiyle şekillenmiştir.
Töre, çocukların toplumsallaşmasında ve eğitiminde önemli
rol oynamaktadır.
Örgün eğitim kurumlarının varlığı hakkında yeterli bilgi
yoktur.
Dönemin edebi eserlerinde öğretici amaç dikkatti
çekmektedir. Şiir ve atasözü niteliğindeki parçalar, o
dönemlerin ahlâk ve terbiye anlayışlarını gösterir.
Eski Türklerde cinsiyet farkı gözetmeden, büyük bir çocuk
sevgisi vardır.

6.

Türk adı
1)- Ziya Gökalp'e göre; Töre kelimesinden gelir. Buna
göre Türk demek "Türeli=Nizamlı,geleneklerine bağlı"
demektir.
2)- Danimarkalı Bilgin WAMBERY'e göre
Türemekten(Türük) gelir. Buna göre Türk demek
TÜREMİŞ,ÇOĞALMIŞ demektir.
3)- Kaşgarlı Mahmut'un "Divan-ı Lügatıt Türk" adlı
eserinde Türk demek "OLGUNLUK ÇAĞI" demektir.
4)- Genel olarak Türk demek, GÜÇLÜ,KUVVETLİ
manasında kabul edilir.

7.

Türklerin Atayurdu
Türklerin tarih sahnesine çıkışları Orta Asya'dır. Orta Asya'nın sınırları;
Doğuda Kingan Dağları, Batıda Hazar Denizi, Güneyde Himalaya
Dağları, Kuzeyde Sibirya'dır.

8.

Hunlar
Büyük Hun İmparatorluğu (MÖ 100- MS 50)
Mete (MÖ 209-174)
Avrupa Hun Devleti
(Atilla (MS 437-453)
Savaş eğitimi, çocuk sevgisi, bağımsız yaşama azmi,
step sanatı, Şamanizm

9.

Türkler kimlerden ne yolla etkilendi?
Çin prensesleriyle evlilikler
Çinden kaçan aydınlar
Siyasi ilişkiler
Eğitim için Çin’e gönderilen şehzadeler
Çinceden yapılan çeviriler
Savaşlar ve ticaret

10.

11.

IV. Yüzyıl Kavimler Göcünün Sonuçları
Roma İmparatorluğu ikiye ayrıldı (395).
Avrupa’nın etnik yapısı değişti (Germen kavimlerinin
Avrupa’daki yerli kavimlerle karışması sonucu yeni
milletler ortaya çıktı.
Türkler Avrupa’da Batı Hum İmparatorluğunu kurdular
İngiltere, Fransa gibi Avrupa devletlerinin temeli
atıldı.
Avrupa’da feodalite (Derebeylik) ortaya çıktı.
İlk çağ kapandı, Ortaçağ başladı.

12.

Avrupa Hun Devleti

13.

HUNLAR VE EĞİTİM

14.

15.

16.

17.

Göçebelik
Bağımsız yaşama
azmi
Güçlü ve iyi bir asker
Ata binme
Okçuluk
Mesleki eğitim-araç-gereç yapımı

18.

KEMER TOKASI
HALI
ALTIN ELBİSE

19.

GÖKTÜRKLER

20.

Göktürkler (552-745)
1)- Tarihte ilk defa Türk adıyla kurulan devlet,
Göktürk Devleti'dir.
2)- Orhun Anıtlarını dikerek (II.Göktürk zamanında)
Türk tarihi ve Türk eğitim tarihinde ilk yazılı
kaynaklarını oluşturmuşlardır.
4)- Asya Hun Devleti'nden sonra Türkleri tarihte
ikinci defa tek bayrak altında toplamayı
başarmışlardır.

21.

Göktürlerin Kurulduğu coğrafya

22.

İleri bir dil ve yazı
Orhun Anıtları
Alp insan tipi
KÜLTİGİN ANITI

23.

Göktürler (552-745)
38 harfli Göktürk alfabesi
Orhun Anıtları (732-735)

24.

25.

26.

UYGURLAR

27.

Uygurlar (751-845)
Kentlerde yerleşik hayata geçiş
Başka kültürlerden etkilenme
Maniheizm

28.

Uygurların Özellikleri
* 18 harfli Uygur Alfabesini hazırladılar.
* Cengiz Han'ın egemenliğine girmelerine rağmen medeniyette
geliştiklerinden Moğollar'ı devlet teşkilatı, ticaret, bilim, sanat,
alfabe gibi konularda etkilediler.
* Moğolların Türkleşmesinde önemli bir rol oynadılar. (Özbek
ve Çağatay Türkleri)
* İlk Müslüman Türk Devleti Karahanlılar'la savaştılar.(Sebep
Uygurların Budizmi, Karahanlıların İslamiyeti yaymak
istemeleri.)
* Tahta harflerden MATBAA'yı oluşturdular, pamuktan KAĞIT
yaptılar.
* Uygurlar Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur.

29.

Uygurlar ve Matbaa
Bossert (1937- II. TTK)
Matbaanın icadı için
3 Şart:
1.
Harf sayısı
2.
Okuma arzusu
3.
Kağıt

30.

Kentte yerleşik hayat
Maniheizm
Kalıp baskı yoluyla kitapları çoğaltma
Katiplik, bürokratlık, danışmanlık, tercümanlık,
öğretmenlik, kütür elçiliği

31.

32.

33.

34.

İSLAMİYET SONRASI EĞİTİMİN GENEL
ÖZELLİKLERİ
Türk toplumlarında ilk kez planlı ve düzenli bir örgün eğitimöğretim kurumu olan medreseler ortaya çıkmıştır.
İslam dünyasındaki Arap ve İranlı düşünürlerle Türk
düşünürlerin eğitim görüşleri birleşerek ortak düşünüşe
katkıda bulunmuşlardır
İslami Eğitim Döneminde
Karahanlı Devleti
Selçuklu Devleti ve
Osmanlı Devleti kendine özgü eğitim yapılarıyla dikkat
çekmektedir.

35.

İslamiyet'ten sonraki dönemin Türk Eğitim Tarihine kazandırdığı
en önemli anlayış; planlı eğitim ve öğretim yapan medreseler
aracılığıyla yürütülen örgün eğitimdir.
Toplumun değerleri ve yetiştirme ihtiyacı duyduğu insan tipi
İslamiyet’in etkisiyle şekillenerek eğitime yansımıştır.
Eğitimin genel amacı İslami yeterlilikleri çocuklara ve gençlere
kazandırmaktı.

36.

Karahanlı Devleti döneminde, Farabi, İbni Sina ve
Kaşgarlı Mahmut gibi düşünürlerin fikirleri eğitimöğretimin şekillenmesini etkilemiştir. Medreseler
kurulmuş ve hükümdarlar tarafından
desteklenmiştir.
Selçuklular döneminde medreseler gelişmiş ve
ülkenin her yanına yayılmıştır. Ahilik ismiyle yaygın
bir eğitim kurumu kurulmuş, atabeglik adında
şehzade yetiştiren bir uygulama ortaya çıkmıştır.

37.

İLK SELÇUKLU MEDRESESİ
BAĞDAT
NİZAMİYE MEDRESELERİ

38.

OKUTULAN DERSLER
FELSEFE
DERSLERİ
DİN VE
HUKUK
DERSLERİ
OKUTULAN
DERSLER
DİL VE
EDEBİYAT
DERSLERİ
MÜSBET
BİLİM
DERSLERİ

39.

OSMANLI DEVLETİ EĞİTİM
KURUMLARI

40.

Osmanlı Devleti Dönemi Eğitiminin
Genel Özellikleri
Dini ve askeri eğitimle kategorize edilebilir.
19. yüzyıla kadar eğitim kuruluşlarının amiri Şeyhülislamdır.
Bu dönemdeki okullar:
Halk okulları (Sıbyan mektepleri ve medreseler)
Saray Okulları
Askeri okullar
Askeri sanat okulları
Memur okullarıdır.

41.

Klasik Dönem
Okulları
Halk Okulları
Saray Okulları
Medreseler
Enderun
Sıbyan
Mektepleri
Meşkhane
Şehzadegan
Askeri Okullar
Askeri Sanat
Okullar
Memur
Yetiştiren
Okullar

42.

Osmanlı Devleti Eğitiminin Genel
Özellikleri
Medreseler çok yaygın ve güçlü örgün eğitim kurumları
haline gelmiştir.
Azınlık çocuklarının üst düzeyde yönetici yetiştirdikleri
Enderun adında önemli bir örgün eğitim kurumu
ortaya çıkmıştır.
İlköğretim 19. yüzyıla kadar oldukça basit bir düzeyde
kalmıştır.
Tanzimat dönemine kadar eğitim her düzeyde
ücretsizdir. Vakıf geliri bulunmayan bazı ilköğretim
kurumlarında öğrencilerden az bir ücret alınmaktadır.

43.

Son dönemlerine kadar, ilkokulun üstündeki örgün
eğitim kurumlarında yalnızca erkekler okumuştur.
Eğitim-öğretimin temel amacı dinidir ve alim
dendiğinde anlaşılan din bilginidir.
Eğitim-öğretim yöntemi esas olarak ezberci
(nakli)dir.

44.

Azınlık ve yabancılara öğretim hakkı tanınmış ve bu
öğretim denetlenmemiştir.
Yaygın eğitim din adamları, ahlâkçılar ve edipler
tarafından yapılmıştır.
Eğitimde yenilileşmeye 1776 yılından itibaren
askeri okullarda girilmiştir.

45.

Osmanlı Devleti: Kuruluştan İlk Yenileşme
Hareketlerine (1299-1776)
Fatih dönemlerine kadar Osmanlı uleması
genellikle Şam, Mısır, İran ve Maverâünnehir
medreselerinde yetişmiştir. Bu dönemde Türk ve
İslam dünyası içinde, bilim adamları ve öğrenciler
geniş bir ilim alış-verişi içindedirler. Medreseler ve
sağlanan imkânlar nedeniyle ülke dışında öğrenime
gerek kalmamıştır.
Bu dönemde kısmen felsefi ve bilimsel düşünüş
Osmanlı Devletine girmiş fakat daha sonraları
bundan uzaklaşılmıştır.

46.

18. yüzyıla kadar aktif ve gazi insan tipi ön
plandadır.
Bir yaygın eğitim kurumu işlevi gören kahvehaneler
bu dönemde ortaya çıkmıştır.
Matbaa, bu dönemin sonlarına doğru kullanılmaya
başlanmıştır.